NGÂN RUNG: ĐỊNH NGHĨA VÀ PHƯƠNG PHÁP TẬP LUYỆN (P.1)
NGÂN RUNG LÀ GÌ?
Khi rung, giọng sẽ chuyển đổi giữa hai cao độ cực kỳ gần, không nên vượt quá một bán cung lên xuống tính từ nốt gốc. Một tiếng rung hoàn chỉnh phải cân đối về mặt cao độ. Thang đo cho việc ngân rung sẽ bao gồm sự dao động, tốc độ rung (chu kỳ) và biên độ của sự dao động.
Việc ngân rung trong quá trình tạo ra giọng như một phương pháp thư giãn cơ định kỳ trong các hoạt động nặng hay cao độ của giọng, như lúc phải duy trì một nốt cao kéo dài. Các cơ thanh quản sẽ cân bằng rung động nhịp nhàng để phản xạ lại với độ căng và các áp lực đa phương hướng, và cấu thành nên tính chất một âm thanh ngân rung. Nó xảy đến một cách tự nhiên để bảo vệ các môi thanh và được tin rằng là hệ quả của một cơ chế môi thanh khỏe mạnh.
Trong quá trình ngân rung diễn ra, những chuyển động rất nhỏ của lưỡi và hàm – thường không thể thấy được bằng mắt thường – cũng có thể được phát hiện trong tất cả các âm rung, và có thể có thể chuyển đến các cơ vùng ngoài của cổ. Thế nên, một biểu hiện rung rất nhỏ nhặt không đáng kể trên bề mặt cổ thì không hẳn là chuyện gì đó lớn lao. Mặc kệ những sự dao động nhỏ trong khu vực phía trong thanh quản trong quá trình rung, vị trí cơ bản của thanh quản đứng khá là yên (trừ khi ca sĩ đang run rẩy lẩy bẩy).
ĐỊNH HƯỚNG CÁ NHÂN VỀ VIỆC GIẢNG DẠY NGÂN RUNG
Bản thân tôi không hướng dẫn ngân rung một cách trực tiếp, mặc dù tôi đủ khả năng để dạy kĩ thuật này – trừ khi được yêu cầu bởi học viên, và tuyệt đối không phải trước khi học viên đã có nên tảng vững chắc về hơi thở, phát thanh và một số kĩ thuật thanh nhạc trung cấp trở lên.
Đầu tiên, một phần riêng về cảm nhận nghệ sĩ cá nhân tôi. Mặc dù việc ngân rung có thể đem lại sức sống cho giọng và những sự đa dạng xì-tai (style) cho một ca khúc, tôi thường thích hiệu ứng này vừa vừa và phải thật tinh tế mỗi khi được dùng. Hiện nay, hầu hết bởi các ca sĩ chưa từng qua trường lớp hoặc bị dạy quá tệ, nên có nhiều phiên bản” ngân rung bị làm lố và không chính xác. Rung tại tất cả các nốt ngân dài trong bài và khiến chúng trở nên quá nặng nề. (Aaron Neville, lúc nào cũng rung lố bịch hầu như tất cả các nốt.)
Tiếp theo, hiểu biết thiếu sót về bản chất của ngân rung và cách đạt được nó bằng cách bắt chước và thường có tác hại lên cả sức khỏe. Nhiều ca sĩ không có nền tảng tốt thường không thật sự đi đúng với bản chất đúng tự nhiên của cơ chế rung giọng. Những phán đoán sai lệch về ngân rung lại được củng cố hơn bởi những giáo viên thanh nhạc dởm, bởi chính họ cũng làm mẫu những tiếng rung này không chính xác. Hát không đúng nên dạy học trò sai.
Điều thứ ba, đặt nặng phát triển âm rung có thể gây ra căng thẳng cho các học viên thanh nhạc – có quá nhiều giáo viên khiến học sinh của họ thường cảm thấy rằng nó quá mức nghiêm trọng và giọng hát mà không có âm rung thì không phải là giọng đạt chuẩn. Với sự nôn nóng muốn được công nhận là một ca sĩ, học viên chọn nhái lại tiếng rung thay vì phát ra nó một cách tự nhiên đúng đắn. Cái áp lực phải rung được được giọng này thường khiến học sinh đi quá tầm khả năng, và hành vi này của các giáo viên là vô cùng vô trách nhiệm. Các giáo viên nhạc đương đại thường dạy rung giọng như là một “mánh để học” (ví dụ như là đẩy nhanh liên tục cơ bụng trên bằng tay rồi thả ra, hay đong đưa thật nhanh cằm, vân vân…), họ đảm bảo những kết quả tức thì với lộ trình của mình, và rồi để theo kịp tiến độ hứa hẹn của những thành tựu tầm tầm về giọng này, họ buộc phải hướng dẫn học viên đi qua các lối tắt, như là sử dụng các biện pháp không phải tự nhiên để khiến học sinh rung giọng được hơn là đi qua một quá trình nền tảng vô cùng cực khổ để mà có thể đạt được một sự ngân rung đúng đắn tự nhiên.
Cuối cùng, vì rất nhiều trong số học viên, sau một quá trình học kĩ thuật tuyệt vời trong các buổi học, phát triển ngân rung một cách tự nhiên trong giọng của mình mà không cần tôi phải tạo áp lực.
Tổng kết lại, tôi cho rằng ngân rung không phải là một thứ được “thêm vào” trong giọng hát bởi rằng sự hiện hữu của nó là một yếu tố quan trọng trong màu sắc cộng minh giọng. Nó là một phản ứng tự nhiên của cơ thể, không thể cưỡng ép được. Chẳng có mánh hay đường tắt nào cả, không có cách nào lôi một âm thanh rung đúng cách ra trước khi giọng thật sự sẵn sàng. Có thể rằng giọng của bạn đã có sẵn tiếng rung, nhưng bạn không nhận ra vì bạn đã quá quen với với việc nghe những phiên bản rung lố bịch. Như Richard Miller, một nghệ sĩ biểu diễn thế giới danh tiếng, giảng viên thỉnh giảng danh dự và một tác giả thanh nhạc danh giá, đã nói, “đừng ráng rung, có sẵn rồi.”
CÁC LOẠI GIỌNG RUNG
Theo ý kiến của riêng tôi, cứ hễ là tiếng rung đạt được thông qua một biện pháp xử lý nào, đó là vì ca sĩ thiếu kỹ thuật và chấp nhận chịu những nguy cơ gây ra tổn thương và tạo nên những thói quen hát không tốt đổi lại không phải tốn rất nhiều thời gian để cải thiện.
Giọng rung bằng cơ hoành có thể được giải thích là những sự co giãn ở cơ hoành khi giữ một âm thanh. Một số ca sĩ cố gắng phát triển nên loại rung giọng này và cố gắng ghi nhớ bằng phương pháp dung tay ấn vào nhanh đều phần cơ bụng phía dưới xướng ức rồi ngân một nốt, hoặc là thở hổn hển như cún để huấn luyện cơ quen với việc tự co giãn. Âm thanh đẹp và dẫn tới tiếng rung một cách tự nhiên, thì hơi thở phải được ổn định, không ngắt đoạn như cái cách mà vùng cơ bụng cứ bị đẩy ra đẩy vào từ bên ngoài. Cách này sẽ gây ra chứng váng đầu và hiệu ứng run lẩy bẩy. Tiếp theo, việc dùng tay để khiến cho cơ hoành co giãn không hỗ trợ cho việc phát triển thêm sức và độ kiểm soát cho các cơ vùng bụng trong khi hát. Các hoạt động co giãn thiếu tự nhiên của cơ hoành có thể khiến việc giữ chuẩn xác cao độ trở nên khó khăn. Cuối cùng, một giọng ngân rung đúng không đạt được bởi vì việc khiến cơ bụng co giãn, như cún thở dốc.
Sử dụng trill, vốn là một phương pháp dạy hát Yodel ở môi thanh, một tiếng trill lại thể hiện một độ chuyển động lớn hơn ở khu vực thanh quản. Là một dạng biến đổi cao độ, trill, khác với ngân rung, lệ thuộc vào sự dao động rất nhanh của thanh quản với những chuyển động theo chiều dọc thẳng đứng – lên xuống nửa cung, bắt đầu chậm rồi sau đó nhanh dần, dựa trên những nốt chơi được trên piano. Kết quả là sự lung lay cao độ, vì nó khó mà đạt được tốc độ rung nốt nhanh 6 tới 8 vòng dao động một giây của giọng rung lý tưởng.
Với thuật ngữ mà tôi gọi là “rung hàm”, hay những người khác gọi là “Hàm Thánh ca”, là một phương pháp cấu thành tiếng rung bằng cách dao động thật nhanh hàm và lưỡi. Chuyển động này tạo nên những sự thay đổi rất nhanh trong âm thanh và nguyên âm, tạo ấn tượng cho người nghe rằng ca sĩ đang ngân rung. Tuy nhiên, không phải là một âm thanh tự nhiên. Một cái cổ run rẩy, cùng với một cái hàm đong đưa và một cái lưỡi lẩy bẩy là những dấu hiệu của những lỗi từ việc duy trì khẩu hình và hơi thở tệ hại. Hơn thế nữa, ảnh hưởng nghiêm trọng lên sức khỏe của bộ máy phát thanh. Việc run lắc theo thói quen, tuy nhiên, lại là dấu hiệu của việc thiếu sót trong kỹ thuật: phải phân biệt được những dao động nhẹ theo chu kỳ của lưỡi, hàm và cổ, là hệ quả ngân rung tự nhiên, khác với các biểu hiện của việc căng thẳng cơ không đúng hướng.
Mời bạn xem tiếp phần 2, sẽ gồm các nội dung: vài lỗi kĩ thuật thường bị nhầm lẫn là ngân rung, ngân rung tự nhiên như thế nào, giọng có bị rung động khi ngân rung không…
Sưu tầm, biên dịch bởi thầy Lê Nguyên Vũ (bio profile tại đây)
