Hoà âm – phối khí đã xuất hiện từ rất lâu. Trải qua hàng ngàn năm văn minh của loài người, chúng ta đã hình thành một hệ thống hoà âm – phối khí. Hiện nay, hai thuật ngữ này đã làm nhiều bạn nhầm lẫn. Ví như việc ca sẽ Sơn Tùng MTP có đạo hay không đã kéo nhiều comment ghi là “bài này đạo hoà âm”. SEAMI sẽ giới thiệu cho các bạn thế nào là hòa âm – phối khí nhé!
1. Hoà âm
Để đơn giản hoá định nghĩa, chữ “hoà” có thể nghĩ là hoà hợp, hoà trộn vào nhau; chữ “âm” tức là nốt nhạc. Như vậy “hoà âm” là hoà hợp nhiều nốt với nhau được sắp xếp trải dài theo giai điệu bài nhạc. Tiếng Anh hoà âm là “harmony” và được định nghĩa là quy trình kết hợp nốt, chồng nốt từ đấy xuất hiện hợp âm mà ta thấy ngày nay. Một bản hoà âm chỉ bao gồm hai thứ:
- Nốt giai điệu
- Hợp âm
Như vậy vai trò của hoà âm trong âm nhạc đó là:
- Làm tiền đề cho phối khí: dựa trên hoà âm nhạc sĩ phối khí có thể dựng bè các nhạc cụ dễ dàng hơn
- Tạo thành một bài hát đơn giản mà bất cứ nhạc cụ hệ đa âm (đánh cùng lúc hai nốt trở lên)
- Đơn giản hoá sheet nhạc, làm cho ai biết đọc sheet cũng có thể biến tấu theo hoà âm.
Những thuật ngữ xuất hiện chung với hoà âm:
- Harmonisation (việc đặt hợp âm cho bài hát)
- Reharmonisation (tái hoà âm: đặt lại hợp âm theo dòng hợp âm cũ)
- Scale (âm giai): hệ thống các nốt nhạc xếp tách biệt theo quãng
- Arpeggio: hợp âm được đánh từng nốt tách biệt
- Triad (tam âm): bộ ba âm xếp theo quãng 3
- Tritone (tam nguyên cung): bộ ba âm cách nhau 1 cung.
- Chord progression (vòng hợp âm): một chuỗi các hợp âm được đặt trong bài hát theo quy luật hoà âm
Hoà âm có những đặc điểm sau:
- Đòi hỏi một mức độ chuyên môn cao nhất định về lý thuyết âm nhạc
- Đòi hòi phải biết chơi một loại nhạc cụ có thể đánh đa âm cùng lúc như piano hay guitar
- Mất thời gian để học hoà âm (lượng kiến thứ rộng, có những phần trừu tượng nhưng lại có phần thì phải áp dụng tính toán)
- Về phía người học phải nghe nhiều nhạc, độ cảm âm nhất định, một đầu óc tỉnh táo.
Lưu ý: Một bản hoà âm không bị giới hạn bản quyền hay sở hữu tư nhân. Nói cách khác, việc kiện tụng rằng bị đạo hoà âm là vô nghĩa. Tuy nhiên có những vòng hoà âm quá đặc biệt đến nỗi khi nhắc đến bài hát đó người ta sẽ biết ngay. Ví dụ: bài “Giant Steps” của John Coltrane hay bài “One Note Samba”.
2. Phối khí
Chữ “phối” có thể hiểu trong phối hợp và chữ “khí” tiếng Hán là dụng cụ ghép trong từ “nhạc khí” tức “dụng cụ đánh nhạc”. Như thế, phối khí được định nghĩa là phối hợp các nhạc cụ lại với nhau thành một bản nhạc hoàn chỉnh dựa trên việc hoà âm và xếp bè với nhau.
Theo phương thức truyền thống thì một nhà nhạc sĩ phối khí phải làm những công việc sau:
- Viết hoà âm (nếu chưa có) và tổng phổ (bản phối bè, xếp bè các nhạc cụ)
- Đánh tổng phổ cùng với ban nhạc và chinh sửa nếu có những sai sót
Ngày nay, một nhà nhạc sĩ phối khí có thêm nhiều sự hỗ trợ từ công nghệ nên họ có thể hiện thực hoá tổng phổ bằng giả lập âm thanh trên máy tính. Nhiều nhạc sĩ phối khí có thể am hiểu kỹ thuật âm thanh (sound engineering) do nhu cầu giả lập âm thanh. Bản tổng phổ ngày nay thường dùng cho các ban nhạc sống. Những bản tổng phổ như cho dàn kèn và dàn dây rất đầy đủ và chi tiết. Nhiều bản tổng phổ đòi hỏi khả năng ứng tấu của từng nhạc công.
Phối khí có những đặc điểm sau:
- Mất thời gian và công sức
- Càng nhiều nhạc cụ càng phức tạp
- Phải tuân thủ quy luật bè
- Nắm vững đối âm
- Hiểu rõ đặc tính âm thanh từng nhạc cụ
Lưu ý: Phối khí mang tính cá nhân và công sức cũng như thời gian. Giá để hoàn thành một bản phối khí rất cao (tối thiểu từ 4 tới 5 triệu). Vì thế, phối khí có bản quyền nên việc kiện tụng đạo bản phối là điều chính đáng.
SEAMI đã giới thiệu cơ bản cho bạn thế nào là hoà âm và phối khí và SEAMI là một trung tâm âm nhạc uy tín với các thầy cô được đào tạo bài bản. Trung tâm cũng có những lóp lý thuyết đi kèm thực hành mà bạn có thể học thêm để hiểu thêm về âm nhạc. Trong tương lai, SEAMI đang lên kế hoạch mở rộng môn hoà âm đến với nhiều người. Hãy đón chờ nhé!
Tác giả: SEAMI – Nguyễn Đỗ Thành Nhân
